Door de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne zijn de economische banden tussen de EU en Rusland bijna helemaal doorbroken. Alleen de energie-invoer in Europa en de betaling hiervoor in euro’s en dollars zijn nog van wezenlijk belang. Onlangs heeft president Poetin gedecreteerd dat 48 “onvriendelijke landen” hun gasrekening in roebels moeten gaan voldoen. Daartoe moeten zij twee rekeningen bij de Gazprom-bank openen, één in roebels en één in euro’s. Waarom deze maatregel? Door de financiële sancties heeft het Westen de helft van de Russische deviezenreserves bevroren en het handeldrijven met de rest van de wereld bemoeilijkt. De roebel raakte hierdoor in een vrije val. De Russische Centrale Bank heeft deze duikvlucht gekeerd door de rente te verhogen tot 20% en strenge beperkingen op te leggen aan de buitenlandse kapitaalin- en uitvoer. Het decreet ondersteunt die beperkingen voor zover Gazprom daardoor geen vrije beschikking meer krijgt over buitenlandse valuta, maar het met roebels moet doen. Maar de contracten van Gazprom met westerse afnemers van olie en gas luiden in euro’s en dollars en kunnen niet eenzijdig worden gewijzigd. Het ligt ook niet voor de hand dat al te makkelijk te accepteren, want de koers van de roebel is makkelijk te manipuleren.
De roebel als reservevaluta
Rusland zou graag zien dat de roebel in het internationale betalingsverkeer algemeen wordt geaccepteerd als reservevaluta. Dat zou Rusland de kans bieden om zich los te maken van de euro en de dollar om een alternatief financieel systeem op te zetten. Maar Rusland voldoet niet aan de basisvoorwaarden hiervoor: een stabiel en geloofwaardig institutioneel kader, een solide financieel systeem en diepe financiële markten. Het is tekenend dat maar een fractie van de Russische buitenlandse handel in roebels wordt afgerekend. Ruim 80% wordt in euro’s of dollars afgewikkeld. Daarbij zien wij een flinke verschuiving van dollars naar euro’s. Dit geldt zelfs voor de handel tussen Rusland en China. Deze twee landen hebben in 2019 afgesproken dat de onderlinge handel zoveel mogelijk in roebels en renminbi zou plaatsvinden. Maar euro en dollar blijven de boventoon voeren en de euro wint terrein op de dollar. Er zijn maar weinig landen die de roebel als betaalmiddel accepteren. Kortom, Rusland blijft euro’s en dollars nodig hebben om zijn inkopen in de rest van de wereld te doen. En als Europa er in slaagt de afhankelijkheid van Russisch gas substantieel te verminderen, dan zal de rol van de roebel verder worden gedecimeerd.
Wanbetaling
Inmiddels zijn de financiële sancties door de Amerikaanse overheid zo opgevoerd dat rentebetalingen en aflossingen op Russische obligaties onmogelijk worden, ook al stelt het Kremlin de dollars hiervoor beschikbaar. Rusland wordt dan automatisch als wanbetaler aangemerkt.
Goud
Een analist van de bank Credit Suisse heeft gesuggereerd dat Rusland de gouden standaard als basis voor zijn financieel systeem zou kunnen invoeren; het land heeft de afgelopen jaren enorm veel goud ingekocht. Maar ook aan de invoering van een dergelijk systeem zouden flink wat haken en ogen vastzitten.
Conclusie
Wat heeft dit alles voor gevolg voor de belegger? De directe gevolgen zullen in het algemeen beperkt zijn. De gemiddelde burger zal geen deposito in roebel hebben. Misschien heeft een westerse toerist op een culturele reis naar Sint Petersburg wat roebelbiljetten mee naar huis gesmokkeld, waar hij nu niets meer aan heeft. Indirect kunnen de gevolgen groter zijn. Niet alleen door de troebelingen in de wereldeconomie, maar ook door de koersspecifieke gevolgen voor bepaalde effecten. Bijvoorbeeld als westerse bedrijven die zich terugtrekken uit Rusland, zal dit leiden tot waardeverlies. Beleggingsfondsen (in opkomende markten) in Rusland kunnen de opbrengsten van verkopen niet meer naar het buitenland transfereren.
En het ziet er naar uit dat aan deze situatie voorlopig geen einde komt.
Franke Burink (met dank aan Marko Bos, EBN)